Jak wygląda prawo aborcyjne na świecie? Gdzie w tych statystykach znajduje się Polska? Rocznie na świecie dokonuje się kilkadziesiąt milionów zabiegów przerwania ciąży. Wiele z nich odbywa się legalnie, ale znaczna część to tak zwane „podziemie aborcyjne”. Z tego artykułu dowiesz się, które państwa gwarantują liberalne przepisy w tym zakresie, a w których istnieje całkowity zakaz terminacji ciąży.
Prawo aborcyjne w Europie
Większość państw europejskich zezwala na aborcję w określonych przypadkach, ale istnieją też takie, które całkowicie jej zakazują. Należy do nich Andora, Malta, Watykan oraz San Marino. Przesłanką do legalnego przerwania ciąży w Liechtensteinie może być z kolei wyłącznie wiek kobiety i brak możliwości objęcia opieki nad dzieckiem. Irlandia zezwala na aborcję w przypadku, gdy zagrożone jest życie matki, a w Monako również w przypadku gwałtu, uszkodzenia płodu, kazirodztwa czy ochrony zdrowia fizycznego ciężarnej.
W wielu krajach w Europie można przerwać legalnie ciążę bez podawania przyczyny, ale do określonego w przepisach tygodnia ciąży. Szwecja zezwala na zabieg „na życzenie” osoby ciężarnej do 18. tygodnia ciąży, a w szczególnych przypadkach możliwa jest także aborcja po upływie tego terminu, aż do 22. tygodnia. Równie liberalne pod tym względem są Szwajcaria, Norwegia, Grecja, Wielka Brytania czy Słowacja.
Pomimo że aborcja na świecie jest zjawiskiem powszechnym i legalnym w określonych przypadkach, nie wszędzie kobieta ma dostęp do darmowych zabiegów. Równie ważne, jak liberalne prawo aborcyjne, wydaje się umożliwienie wykonania zabiegów refundowanych przez państwo. W krajach, takich jak Szwecja czy Norwegia każda mieszkanka może przeprowadzić zabieg w ramach ubezpieczenia zdrowotnego. W wielu państwach jest też ułatwiony dostęp do metod farmakologicznych, a zwłaszcza tak zwanej „tabletki 72 h po”. Miejscami, gdzie można zakupić ją bez recepty są na przykład Anglia czy Szwajcaria.
Aborcja na świecie – Azja
Chociaż fakt ten może niektórych dziwić, jedno z najbardziej liberalnych praw dotyczących przerywania ciąży ma Federacja Rosyjska. W Rosji można legalnie dokonywać aborcji bez podawania przyczyny do 12. tygodnia ciąży, a w szczególnych okolicznościach może to odbyć się także później. Co więcej, kobieta może wykonać zabieg w ramach ubezpieczenia zdrowotnego.
Dostęp do legalnej aborcji mają także Chinki, które przed zabiegiem muszą przejść szereg badań i otrzymać zaświadczenie, że wiek płodu nie wynosi więcej niż 3 miesiące. Z prawa do zabiegu wyklucza nie tylko zły stan zdrowia kobiety czy przekroczenie trzeciego trymestru ciąży, ale także sytuacja, w której kobieta miała już przeprowadzoną aborcję w ciągu 12 miesięcy wstecz.
Niemal bezwzględnie aborcja zakazana jest z kolei na Filipinach, choć wyjątek stanowi sytuacja bezpośredniego zagrożenia życia ciężarnej. Co ciekawe, w żadnym z krajów Bliskiego Wschodu aborcja nie jest zupełnie nielegalna. W określonych sytuacjach, takich jak gwałt, zagrożenie życia i zdrowia kobiety oraz uszkodzenie płodu, aborcja jest zgodna z prawem w Arabii Saudyjskiej, Jemenie czy Syrii.
Prawo aborcyjne w Ameryce Północnej i Południowej
Według wyroku Sądu Najwyższego z 1973 roku, dostęp do aborcji wynika z Konstytucji, dlatego można jej legalnie dokonać na całym obszarze Stanów Zjednoczonych. Jak wiadomo, USA podzielone jest na stany i to właśnie z tego podziału wynikają różnice w dostępie do aborcji. Część stanów wymaga na przykład odbycia uprzednio konsultacji psychologicznej, albo pozyskania zgody pisemnej opiekunów w przypadku nieletniej ciężarnej.
Za jeden z najbardziej liberalnych stanów uważa się Kalifornię, gdzie aborcja, bez podania przyczyny, może być wykonana nawet do 24. tygodnia ciąży. Jeśli zagraża ona życiu kobiety, można dokonać jej również po upływie tego okresu. Równie liberalny pod tym względem jest na przykład stan Nowy Jork. W bardziej konserwatywnych stanach, takich jak Georgia, prawo aborcyjne zostało zaostrzone. Według niedawno wprowadzonych zmian, właśnie w tym stanie zakazuje się dokonywania aborcji od momentu, kiedy lekarze wykryją bicie serca, co w praktyce oznacza nawet 6. tydzień ciąży.
Kraje Ameryki Łacińskiej w przeważającej liczbie dopuszczają legalną aborcję, ale tylko w określonych przypadkach. Prawo Kolumbii stanowi o możliwości przerwania ciąży wyłącznie, gdy zagraża ona życiu kobiety lub wynika z gwałtu albo kazirodztwa, a także, jeśli występują nieprawidłowości w rozwoju płodu.
Jak się okazuje, prawo aborcyjne na świecie przewiduje też kary za dopuszczenie się terminacji ciąży. W Wenezueli aborcja jest prawnie zakazana, ale wyjątek stanowi sytuacja zagrożenia życia kobiety. Zabieg przeprowadzony niezgodnie z prawem jest przestępstwem, za który grozi kara pozbawienia wolności. Podobne stanowisko przyjmuje Brazylia, gdzie za przerwanie ciąży odpowiedzialność karną może ponieść zarówno kobieta, jak i osoba wykonująca zabieg. Aborcja w tym kraju jest legalna i nie niesie skutków karnych tylko w trzech przypadkach: zagrożenia życia i zdrowia kobiety, jeśli ciąża jest wynikiem gwałtu lub jeśli udowodniono, że płód nie ma mózgu.
Najbardziej liberalne prawo aborcyjne wśród krajów Ameryki Południowej zostało ustanowione w Urugwaju, Argentynie czy Gujanie. Do określonego momentu życia płodu możliwa jest tam aborcja „na życzenie”. Po drugiej stronie stoi na przykład Chile, gdzie obowiązuje całkowity zakaz aborcji, bez względu na jej powody.
Aborcja w Afryce – prawo do przerywania ciąży
Kraje afrykańskie można uznać za dość restrykcyjne, jeśli chodzi o dostęp do legalnej terminacji ciąży. Większość z nich, a więc na przykład Kenia czy Niger, dopuszcza taką możliwość tylko w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia kobiety. Za najbardziej liberalne pod tym względem należy uznać z kolei RPA oraz Tunezję.
Prawo aborcyjne w Polsce – aktualne przepisy
Porównując prawo aborcyjne na świecie do tego w Polsce, można dostrzec, że w tej kwestii znacznie różnimy się od większości naszych europejskich sąsiadów. W świetle przepisów przerywanie ciąży jest możliwe wyłącznie w pewnych określonych przypadkach, a więc wtedy, gdy:
1. Ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej (bez ograniczeń ze względu na wiek płodu).
2. Badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej).
3. Zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (do 12 tygodni od początku ciąży).
Przepisy dotyczące aborcji w Polsce objaśnia Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z dnia 7 stycznia 1993 roku. (wraz z późniejszymi nowelizacjami). Jest wynikiem swego rodzaju kompromisu, zawartego przez obozy przeciwników oraz zwolenników nieograniczonego dostępu do aborcji.
Jej brzmienie wciąż bywa głośno dyskutowane, czego skutkiem było zgłoszenie jej przesłanek pod obrady Trybunału Konstytucyjnego w 2020 roku. Pomimo ogłoszenia w październiku 2020 roku wyroku, uznającego drugą przesłankę za niezgodną z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej, w Polsce wciąż obowiązuje ustawa z 1993 roku. Oznacza to, że w sytuacji poważnych wad płodu, kobieta może wciąż zdecydować się na jego usunięcie. Co więcej, terminacja ciąży może odbyć się w ramach ubezpieczenia zdrowotnego, w placówce publicznej.
* Uzasadnienie wyroku zostało opublikowane 27 stycznia 2021. Sędziowie Zbigniew Jędrzejewski, Mariusz Muszyński i Jarosław Wyrembak złożyli zdania odrębne do uzasadnienia. Tego samego dnia orzeczenie zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw. Według nowych zasad. aborcja jest legalna tylko w przypadku gdy:
- ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej (bez ograniczeń ze względu na wiek płodu)
- badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej) – ten przepis zmienia wyrok TK z dnia 22.10.2020.
- zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (do 12 tygodni od początku ciąży)
Legalność aborcji a liczba wykonywanych zabiegów
Ze statystyk wynika, że zaostrzenie prawa aborcyjnego nie wpływa na zmniejszenie liczby wykonywanych zabiegów. Można wskazywać jednak na pewną zależność w związku z sytuacją gospodarczą państwa, a więc także ekonomiczną i społeczną jego obywateli. Współczynnik aborcji jest wyższy w krajach rozwijających się, a niższy w tych uznawanych za rozwinięte (źródło: http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(16)30380-4/fulltext).
Kwestia ta bez wątpienia wiąże się z różnicą w podejściu do edukacji seksualnej, antykoncepcji oraz świadomości społecznej dotyczącej planowania rodziny. Nie bez znaczenia pozostaje też spora przepaść w dostępie do opieki medycznej. Tabele wskazują też na obniżenie współczynnika aborcji w ciągu ostatnich 25 lat. Aborcja na świecie spada wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym. W związku z powyższym zwolennicy liberalizacji prawa aborcyjnego utrzymują, że to nie zakazy, lecz poprawa sytuacji życiowej kobiet oraz świadomości społecznej wpływa na obniżenie liczby dokonywanych zabiegów. Dobrym przykładem na potwierdzenie tej tezy może być wspomniana Szwajcaria, gdzie pomimo szerokiego dostępu do legalnej aborcji, jej współczynnik okazuje się bardzo niski. Przeciwnicy liberalizacji wnoszą o konieczność ochrony każdej formy ludzkiego życia i tym samym postulują o całkowity zakaz lub restrykcyjne zaostrzenie prawa.
Prawo aborcyjne na świecie i w Polsce – zestawienie
Podsumowując, Polska zdecydowanie wyróżnia się na mapie Europy jako kraj o dość restrykcyjnym prawie aborcyjnym. Biorąc jednak pod uwagę szerszą, globalną perspektywę – plasujemy się wśród dużej grupy krajów, które uznają pewien wypracowany kompromis, który wciąż jednak budzi dyskusję.
Polska ma więc podobne prawo aborcyjne jak np. Brazylia, Zimbabwe czy Nowa Zelandia. Tymczasem w Polsce wykonuje się ok. 700-800 legalnych zabiegów i około kilka do nawet kilkudziesięciu tysięcy tych nielegalnych, a więc uznanych za niezwykle niebezpieczne dla zdrowia kobiety.
Podzielony świat – najbardziej restrykcyjne i najbardziej liberalne przepisy
Na mapie świata można zauważyć wyraźny podział między Północą a Południem. Europa, północna Azja oraz Ameryka Północna wyraźnie wybijają się na tym tle jako regiony o bardziej liberalnym prawie aborcyjnym. Do tego grona należy zaliczyć także Australię, choć tam przepisy aborcyjne zależą od poszczególnych regionów. W kontrze do nich stoją kraje afrykańskie, te leżące w Ameryce Południowej oraz południowo-wschodniej Azji i Oceanii.
Wśród krajów mających najbardziej restrykcyjne prawo aborcyjne znajdują się jednak również te europejskie i odwrotnie – niektóre z państw afrykańskich gwarantują większe prawa aborcyjne, niż na przykład wspomniany Liechtenstein. Aborcja do pewnego momentu ciąży dozwolona jest np. w RPA czy Tunezji.
Wśród czołówki najbardziej restrykcyjnych krajów świata znajduje się Chile, Malta, Salwador czy Nikaragua. Miano najbardziej liberalnego należy przyznać Kanadzie, która właściwie nie posiada żadnych regulacji zabraniających przeprowadzania terminacji ciąży, uznając ją za bezwzględne prawo każdej kobiety.
